Vai trò và lợi ích của không gian học tập phi chính thức trong thiết kế trường học – Tạp chí Kiến Trúc

1. Đặt vấn đề

Trường học là một mô hình khu công trình phổ cập, nhu yếu kiến thiết xây dựng và tăng trưởng so với khuôn khổ này đang ngày càng tăng. Ở nước ta, những “ Tiêu chuẩn phong cách thiết kế ” và “ Yêu cầu phong cách thiết kế ” so với trường học đã được biên soạn từ khá sớm. Mặc dù đã được thanh tra rà soát, xem xét, kiểm soát và điều chỉnh và đổi khác qua thời hạn, nhưng thực sự những tiêu chuẩn phong cách thiết kế trường học lúc bấy giờ chưa bắt kịp với những xu thế biến hóa qua nhiều đợt cải cách về nội dung, niên chế, chương trình cũng như quy mô giáo dục trong nước, chưa kể đến những quy mô giáo dục quốc tế. Ví dụ như, sự đổi khác chương trình học 2 buổi / ngày tại những trường đại trà phổ thông đã Open nhu yếu bán trú và những diện tích quy hoạnh tính năng tương ứng. Hoặc sự đổi khác về nội dung chương trình học, thêm những nhu yếu về phòng thí nghiệm, phòng học bộ môn, khái niệm mới về lớp học mưu trí, lớp học linh động, cũng dẫn tới sự biến hóa về size phòng học. Chương trình giáo dục phổ thông mới hướng tới tiềm năng giáo dục con người tổng lực, giúp học viên tăng trưởng hòa giải về đức, trí, thể, mĩ, gắn với tiềm năng giáo dục tổng lực. Với chương trình mới, giáo dục không riêng gì để truyền thụ kỹ năng và kiến thức mà còn nhằm mục đích giúp học viên triển khai xong việc làm, xử lý những yếu tố trong học tập và đời sống trải qua vận dụng hiệu suất cao, phát minh sáng tạo kiến thức và kỹ năng đã học. Hoạt động giáo dục bắt buộc và xuyên suốt những cấp học là thưởng thức phát minh sáng tạo, học viên dành thời hạn ở trường nhiều hơn và những hoạt động giải trí của học viên diễn ra tại những khoảng trống phong phú, không riêng gì trong lớp học. Chính do đó, việc phong cách thiết kế trường học cần sự đổi khác, cần cái nhìn đồng điệu, có cách tiếp cận mới, chứ không chỉ đơn thuần là xem xét, đổi khác những tiêu chuẩn đã lỗi thời. Đây thực sự là một bước đi quan trọng trong quy trình triển khai tiềm năng “ Đổi mới cơ bản và tổng lực giáo dục và giảng dạy ” .

2. Thiết kế trường học hiện nay ở Việt Nam và sự cần thiết phải thay đổi quan niệm và các quy định về thiết kế trường học

Các trường học ở Nước Ta lúc bấy giờ, đa phần được phong cách thiết kế theo những lao lý trong mạng lưới hệ thống văn bản Tiêu chuẩn phong cách thiết kế cho những cấp học và cơ sở giáo dục được dựa vào hai tiêu chuẩn sau : TCVN 8793 : 2011 cho TH và TCVN 8794 : 2011 cho cả trung học cơ sở và THPT. Nhìn chung, cả hai tiêu chuẩn này, việc thực thi vận dụng luôn được kèm theo những hướng dẫn khác như những Thông tư, Quyết định của những Bộ, Ngành, Cơ quan tương quan như Bộ Xây dựng, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Cục công an phòng cháy chữa cháy ( phòng cháy chữa cháy ) … Hiện tại chỉ thiếu Tiêu chuẩn phong cách thiết kế so với những quy mô trường không mấy thông dụng như Trung tâm giáo dục tiếp tục, Trung tâm học tập hội đồng, Trung tâm Kĩ thuật tổng hợp – hướng nghiệp và 1 số ít loại trường chuyên biệt khác ( gồm có : trường Phổ thông chuyên, Phổ thông dân tộc bản địa nội trú – bán trú, Trường dành cho người khuyết tật, Trường năng khiếu sở trường thẩm mỹ và nghệ thuật – thể thao ) .

Tiêu chuẩn thiết kế trường học hiện hành bao gồm 7 nội dung cơ bản: Phạm vi áp dụng; tài liệu viện dẫn; quy định chung; yêu cầu về khu đất xây dựng và quy hoạch tổng mặt bằng; nội dung công trình và yêu cầu giải pháp thiết kế kiến trúc; yêu cầu thiết kế hệ thống kỹ thuật và yêu cầu về công tác hoàn thiện. Các tiêu chuẩn thiết kế đã bao quát được hầu hết các hạng mục, công trình đặc thù cũng như sự khác biệt về dây chuyền công năng của từng loại hình trường học, tuy nhiên các tiêu chuẩn này vẫn tập trung vào việc quy định chỉ tiêu đất tính trên đầu học sinh, sinh viên cũng như tầng cao khống chế đối với các hạng mục trong khuôn viên trường, chủ yếu dựa trên định tính, thiếu những nghiên cứu khoa học.

Tiêu chuẩn phong cách thiết kế trường học hiện hành gồm có 7 nội dung cơ bản : Phạm vi vận dụng ; tài liệu viện dẫn ; lao lý chung ; nhu yếu về khu đất kiến thiết xây dựng và quy hoạch tổng mặt phẳng ; nội dung khu công trình và nhu yếu giải pháp phong cách thiết kế kiến trúc ; nhu yếu phong cách thiết kế mạng lưới hệ thống kỹ thuật và nhu yếu về công tác làm việc hoàn thành xong. Các tiêu chuẩn phong cách thiết kế đã bao quát được hầu hết những khuôn khổ, khu công trình đặc trưng cũng như sự độc lạ về dây chuyền sản xuất công suất của từng mô hình trường học, tuy nhiên những tiêu chuẩn này vẫn tập trung chuyên sâu vào việc lao lý chỉ tiêu đất tính trên đầu học viên, sinh viên cũng như tầng cao khống chế so với những khuôn khổ trong khuôn viên trường, hầu hết dựa trên định tính, thiếu những nghiên cứu và điều tra khoa học .Ngoài mạng lưới hệ thống Tiêu chuẩn phong cách thiết kế, còn có những pháp luật về chuẩn cơ sở vật chất trường học như : Quy định về trường chuẩn Quốc gia, Điều lệ trường học những cấp, Quy định về vệ sinh học đường. Những điểm độc lạ giữa những lao lý nói trên thường gây khó khăn vất vả cho việc vận dụng tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, pháp luật của Bộ Xây dựng về việc vận dụng tiêu chuẩn kiến thiết xây dựng quốc tế vào hoạt động giải trí thiết kế xây dựng ở Nước Ta mới chỉ khả thi so với những trường thuộc khối tư thục. Các tiêu chuẩn hiện hành còn chưa đề cập đến những tiêu chuẩn mang tính nâng cao như Trường học xanh, Trường học mở, hay những tiêu chuẩn mang tính hội đồng – xã hội như nhu yếu bảo vệ giáo dục hòa nhập cho những học viên bị khuyết tật .
Ngành giáo dục trong nước và quốc tế đã có nhiều cuộc cải cách về nội dung, niên chế, chương trình cũng như quy mô giáo dục, trong khi đó mạng lưới hệ thống tiêu chuẩn phong cách thiết kế trường học vẫn chưa bắt kịp với những xu thế đổi khác đó. Do những tiêu chuẩn phong cách thiết kế mang tính sửa đổi và công tác làm việc thanh tra rà soát để kiểm soát và điều chỉnh lại không được triển khai tiếp tục nên những tiêu chuẩn phong cách thiết kế của những trường học chưa update để phân phối nhiều nội dung công dụng mới của nhà trường .
Các nước tăng trưởng ý niệm, phong cách thiết kế trường học sẽ ảnh hưởng tác động đến hiệu quả học tập, chất lượng giáo dục. Chính vì vậy tiềm năng chất lượng học tập như thế nào sẽ đưa ra nhu yếu phong cách thiết kế khoảng trống học tập để cung ứng tiềm năng đó. Và thực tiễn cho thấy, một phong cách thiết kế trường học tốt / hiệu suất cao, sẽ tạo điều kiện kèm theo cho giáo viên và học viên có nhiều những hoạt động giải trí giáo dục phong phú trong khuôn viên trường. Điều này trực tiếp tác động ảnh hưởng đến kết quả học của học viên về kỹ năng và kiến thức và kỹ năng và kiến thức, do đó ảnh hưởng tác động tích cực lên thành quả giáo dục chung .
Các nước ngày càng thông dụng với ý niệm tương lai của những cơ sở giáo dục là nhằm mục đích tạo ra những khoảng trống để bất kỳ đâu học viên cũng học được. Quan niệm “ giáo dục ” chỉ diễn ra trong lớp học là ý niệm lỗi thời. Những nghiên cứu và điều tra cho thấy rằng “ giáo dục ” hoàn toàn có thể diễn ra bất kể đâu đang là hướng đi đúng đắn của giáo dục trong tương lai, và những cơ sở giáo dục cần được phong cách thiết kế theo hướng đó. Trên trong thực tiễn tại Nước Ta đã có những trường được phong cách thiết kế và kiến thiết xây dựng theo xu thế này ( trường tư và trường quốc tế ) .
Nghệ thuật và sự thành công xuất sắc trong phong cách thiết kế trường học không chỉ nằm ở chỗ phòng học tính năng được tạo nên như thế nào mà còn ở chỗ phong cách thiết kế trường học hoàn toàn có thể tạo ra một loạt những lựa chọn / công cụ giáo dục cho giáo viên và học viên trong môi trường tự nhiên và khoảng trống trường học. Có nghĩa là việc học hoàn toàn có thể xảy ra ở bất kỳ đâu trong khuôn viên trường học. Ở mỗi khoảng trống trong trường học, học viên đều hoàn toàn có thể học được những môn học hay chủ để khác nhau, hay tăng cường những kiến thức và kỹ năng khác. Chính cho nên vì thế, phong cách thiết kế khoảng trống học ( learning space design ) có vai trò quyết định hành động so với chất lượng giáo dục, vì những nguyên do sau :

• Lớp học được thiết kế như thế nào sẽ ảnh hưởng đến kết quả học tập của học sinh.
• Những yếu tố liên quan đến cơ sở vật chất như: Thiếu sáng, tiếng ồn, chất lượng không khí kém, thiếu hệ thống điều hòa không khí – có thể làm giảm kết quả học tập.
• Những biểu tượng trong lớp học như: Các vật dụng, các trang trí cũng ảnh hưởng đến kết quả học của học sinh
• Đã có nhiều nghiên cứu và bằng chứng chứng minh thiết kế lớp học có thể tối đa hóa thành quả giáo dục học sinh.

Ngày nay, ở nhiều nước không còn gọi là “ phong cách thiết kế trường học ”, thay vào đó, họ gọi là : Thiết kế khoảng trống học tập ( Space to learn ) ; Thiết kế môi trường học tập ( Design the learning environment ) ; Thiết kế khoảng trống học tập để việc dạy và học hiệu quả ( Design learning space for effective learning / teaching ) ; Kiến trúc khoảng trống dạy và học ( Teaching and learning space architecture ) .
Các nguyên tắc phong cách thiết kế ở những nước đều có những tiềm năng chung, tương tự như nhau : Không gian học tập phải có năng lực thôi thúc và tạo động lực học người học, tạo những khoảng trống để học viên có những hoạt động giải trí khác nhau nhằm mục đích thôi thúc việc học qua những hoạt động giải trí, có khoảng trống để học viên hợp tác và hoàn toàn có thể thực thi những hoạt động giải trí chính thức, tạo một thiên nhiên và môi trường cá thể hóa ( học viên có khoảng trống riêng ) và một môi trường học tập không phân biệt. Và ở đầu cuối là khoảng trống học tập cần thiết kế linh động để sau này hoàn toàn có thể biến hóa khi nhu yếu đổi khác .
Với ý niệm, một cơ sở giáo dục góp vốn đầu tư tốn kém, vì vậy đây phải là một cơ sở hay nguồn lực lâu dài hơn, chính do đó, mỗi cơ sở giáo dục khi phong cách thiết kế cần phân phối những nguyên tắc chính sau :

• Linh hoạt: Có thể đáp ứng được phương pháp giáo dục hiện tại và sự phát triển về sau.
• Hướng tới tương lai: Cho phép nâng cấp/ cấu trúc lại không gian trong tương lai.
• Táo bạo: Nhìn xa và rộng hơn các công nghệ/ giáo trình giảng dạy đã và đang sử dụng để thiết kế không gian học tập có thể sử dụng lâu dài.
• Sáng tạo: Không gian khuyến khích và tạo động lực cho người học và người dạy.
• Hỗ trợ: Giúp phát triển tiềm năng của tất cả người học.
• Đa năng: Các không gian trong trường học đều có thể trợ giúp các mục đích khác nhau.

Các thiết kế ngày nay đều hướng đến tối ưu hóa không gian học tập và môi trường học tập ở các trường học bằng cách tận dụng tất cả các không gian trong trường. Không gian ngoài lớp học ngày càng có vài trò quan trọng. Theo đánh giá và nghiên cứu của Wilson Architects với rất nhiều trường học và trường học ở Úc, không gian ngoài lớp học đã thay đổi cách học của học sinh và cách dạy của giáo viên làm cho họ hứng thú hơn và do đó hiệu quả hơn rất nhiều. Không gian ngoài lớp học cũng làm tăng cường thêm mối quan hệ và hợp tác tích cực và thân thiện giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh. Nói tóm lại, học sinh tìm thấy một môi trường học ấm cúng, thân thiện và thoải mái như ở nhà từ chính các không gian ngoài lớp học.

3. Không gian học phi chính thức (KGHPCT)

Các nhà giáo dục trên quốc tế lúc bấy giờ ý niệm rằng mọi khoảng trống trong trường học cần được phong cách thiết kế là khoảng trống để học kỹ năng và kiến thức hay kỹ năng và kiến thức nào đó. Chính do đó, mọi khoảng trống trong trường học cần được phong cách thiết kế và tận dụng để phân phối nhu yếu học tập, tiếp xúc xã hội, thư giãn giải trí, vui chơi của học viên .

Thiết kế khoảng trống trường học ở những nước thường chia ra thành khoảng trống học chính thức ( formal learning space ) – khoảng trống trong lớp học và khoảng trống học phi chính thức ( informal learning space ) là tổng thể những khoảng trống khác trong trường. Không gian học tập ngoài lớp học được coi là khoảng trống học phi chính thức ( Informal learning spaces ). Một số nơi gọi đây là khoảng trống xã hội trong trường học ( Social Space in schools ) hay khoảng trống ngoài lớp học. Dù với tên gọi nào, những khoảng trống này đều được chia ra làm khoảng trống trong nhà và khoảng trống ngoài trời, và là những khu vực mà học viên hoàn toàn có thể gặp gỡ, siêu thị nhà hàng, thư giãn giải trí, nghỉ ngơi, học hoặc có những hoạt động giải trí vui chơi đi dạo tự do theo ý thích cá thể. Giáo viên cũng hoàn toàn có thể sử dụng những khoảng trống này để tổ chức triển khai những hoạt động giải trí dạy học .
Với tiềm năng giáo dục phong phú và tổng lực, KGHPCT ngày càng được chú trọng trong phong cách thiết kế trường học ở những nước. Những khoảng trống này được phong cách thiết kế tương thích với cảnh sắc và khoảng trống giáo dục trong trường để cung ứng những tiềm năng giáo dục của nhà trường và bảo vệ tính liên kết với hội đồng. Những KGHPCT được phong cách thiết kế để khuyến khích giao lưu và tương tác xã hội và được nhìn nhận là có ảnh hưởng tác động tích cực lên việc học của học viên .
KGHPCT được phong cách thiết kế phong phú và phát minh sáng tạo, tạo ra một thiên nhiên và môi trường tự do cho học viên, có đệm, có ghế ngồi, hay có những góc riêng để học viên hoàn toàn có thể học bài, hoặc muốn trốn tách ra khỏi khoảng trống chung xung quanh. Vì thế những khoảng trống này được phong cách thiết kế vừa phân phối những nhu yếu hoạt động giải trí chung, nhóm, nhưng cũng phân phối những nhu yếu cá thể của học viên .
KGHPCT có chỗ để học viên hoàn toàn có thể trao đối nhóm, tiếp xúc với bè bạn, nhưng cũng cần có những khoảng trống riêng tư, cá thể để học viên hoàn toàn có thể làm những gì mình thích ngoài lớp học, sau giờ học .
Thiết kế những khoảng trống cần phải theo tiềm năng và nội dung học tập, chứ không chỉ đơn thuần là thiết kế xây dựng cơ sở vật chất hay cơ sở giáo dục. Mỗi khoảng trống sẽ có một mục tiêu cho việc học hay thiết kế xây dựng kiến thức và kỹ năng cho học viên. Tựu chung, mọi khoảng trống trong trường cần được tận dụng và khai thác và phong cách thiết kế tương thích với tiềm năng dạy và học kỹ năng và kiến thức và kiến thức và kỹ năng phong phú .

4. Kết luận

Mục tiêu của các chương trình học là đào tạo và giáo dục học sinh trở thành: người học thành công, những cá nhân tự tin, công dân có trách nhiệm, và người đóng góp hiệu quả cho xã hội. Và rõ ràng, các không gian trường học sẽ được thiết kế để đáp ứng các mục tiêu này bằng cách này hay cách khác.

Có thể thấy ngày này học viên đến trường không chỉ học “ trong lớp ” mà còn học rất nhiều cả kiến thức và kỹ năng và kỹ năng và kiến thức ở “ ngoài lớp ”. Những tiềm năng giáo dục mới hướng tới tăng trưởng tổng lực năng lượng và kỹ năng và kiến thức cho học viên. Ngoài kiến thức và kỹ năng trong lớp, những hoạt động giải trí ngoài lớp giúp học viên tăng trưởng kỹ năng và kiến thức khác như : kỹ năng và kiến thức tiếp xúc, kĩ năng thao tác nhóm, ứng xử và nghĩa vụ và trách nhiệm với hội đồng. Chính cho nên vì thế, trường học cần cung ứng khá đầy đủ khoảng trống học tập chính thức và phi chính thức, bảo vệ học viên hoàn toàn có thể có khoảng trống thao tác nhóm, điều tra và nghiên cứu riêng, những hoạt động giải trí xã hội, hoạt động giải trí thể thao, cung ứng nhu yếu cộng động nơi trường học đóng trên địa phận. Để cung ứng nhu yếu đó, nhiều trường học cũ được nhu yếu tăng cấp, sửa đổi để phân phối những tiêu chuẩn giáo dục tân tiến và chương trình giáo dục thay đổi. Nói một cách khác đi, những ý niệm phong cách thiết kế trường đơn thuần gồm lớp học, hiên chạy dọc, sảnh trước đây sẽ chuyển sang khái niệm phong cách thiết kế cảnh sắc học tập hay khoảng trống học tập ( learning landscape ) tạo một khoảng trống tương hỗ việc học của học viên đồng thời tạo sự tự do và thuận tiện cho giáo viên, nhân viên cấp dưới và những người đến thăm trường .
Qua kinh nghiệm tay nghề những nước, một trong những thử thách chính là làm thế nào tạo được những khoảng trống đa năng và Giao hàng nhu yếu cho học viên nhiều lứa tuổi cung ứng xu thế biến hóa của xã hội. Tuy vậy, khi một trường học đã hoàn thành xong và chuyển giao cho nhà trường thì đây mới là điểm khởi đầu, chỉ sau khi được sử dụng và học viên có thưởng thức tích cực thì khi đó phong cách thiết kế mới được cho là thành công xuất sắc. Vì thế, để đạt được những giải pháp phong cách thiết kế tối ưu cho những khoảng trống trường học phân phối nhu yếu ngày càng cao và luôn đổi khác của những chương trình giáo dục là một việc làm đầy thử thách và phức tạp .

TS. Đặng Hoàng Vũ/ Khoa Kiến trúc – ĐH Kiến trúc Hà Nội
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 02-2021)

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Tất Thắng, 2020, Hệ thống tiêu chuẩn quốc gia trong thiết kế và xây dựng các công trình giáo dục tại VN, Tạp chí Kiến trúc số 03 – 2020.
2. Emilia Plotka, tháng 5/2016, Không gian tốt hơn cho việc học (Better Space for learning), © Royal Institute of British Architects (RIBA).
3. Sapna Cheryan1, Sianna A. Ziegler1, Victoria C. Plaut2, and Andrew N. Meltzoff, 2014, Thiết kế lớp học tối đa hóa thành tích học của học sinh (Designing Classrooms to Maximize Student Achievement, Policy Insights from the Behavioral and Brain Sciences), 2014, Vol. 1(1) 4–12 ©.
4. EL Education Inc., tháng 9/2015, Nguyên tắc thiết kế (Education design principles).
5. Thiết kế không gian học tập hiệu quả, Hướng dẫn thiết kế không gian học thế kỷ 21 (Designing spaces for effective learning, A guide to 21st century learning space design), Tập đoạn phát triển JISC, Đại học Briston (JISC Development Group, University of Briston).
6. Wilson Architects, 2015, Thiết kế tương lai giáo dục (Designing the future of education).
7. https://www.bdcnetwork.com/blog/future-education-facilities-creating-spaces-where-learning-happens-everywhere. Truy cập ngày 10.8.2020
8. https://www.nytimes.com/2012/11/24/nyregion/schools-add-in-house-farms-as-teaching-tools-in-new-york-city.html. Truy cập ngày 10.8.2020

Source: https://vietartproductions.com
Category: Blog