GS.TS Vật lý Nguyễn Văn Trọng: Hành trình đi tìm những lời tự giải
– Ông đã có một tuổi thơ ly tán, “du mục”… đến giờ, ông có cho rằng chính cuộc sống ấy tạo ra những điều kiện căn bản đưa ông đến với chân trời khoa học?
Tôi rất lo lắng nhiều người hiểu một số ít chi tiết cụ thể trong cuộc sống tôi không trọn vẹn đúng mực nên đã làm cho chúng có vẻ như hơi bi tráng. Thực ra cuộc sống tôi không có những va chạm hay đổ vỡ nào đáng kể, ngược lại hình như còn gặp nhiều như mong muốn .Tôi mồ côi mẹ sớm, bố tham gia Việt Minh đi Việt Bắc nên giao con cho ông bà nội. Thuở nhỏ sống với ông bà nội, tôi được ông bà chăm nom khá đầy đủ. Những phiêu bạt thời cuộc chiến tranh chống Pháp là thông dụng với hầu hết đám trẻ lứa tuổi của tôi. Có thể do sớm không có mẹ nên tôi sống hướng nội nhiều hơn, nhưng cũng hoàn toàn có thể tôi đã có bản tính trời sanh như vậy. Nhưng bù vào đó, bố tôi đã cho tôi được hưởng một nền giáo dục khá cơ bản. Từ việc ” ép ” học tiếng Pháp ( bố tôi xuất thân là dân Tây học ), ông dạy tôi bằng cách kể chuyện bằng tiếng Pháp cho tôi nghe. Sau vài lần kể cho tôi thuộc làu, sau đó ông chỉ kể 50%, nửa còn lại tôi kể bằng tiếng Pháp .
– Ông đã có một tuổi thơ ly tán, “du mục”… đến giờ, ông có cho rằng chính cuộc sống ấy tạo ra những điều kiện căn bản đưa ông đến với chân trời khoa học?
Tôi rất lo lắng nhiều người hiểu một số ít chi tiết cụ thể trong cuộc sống tôi không trọn vẹn đúng mực nên đã làm cho chúng có vẻ như hơi bi tráng. Thực ra cuộc sống tôi không có những va chạm hay đổ vỡ nào đáng kể, ngược lại hình như còn gặp nhiều suôn sẻ .Tôi mồ côi mẹ sớm, bố tham gia Việt Minh đi Việt Bắc nên giao con cho ông bà nội. Thuở nhỏ sống với ông bà nội, tôi được ông bà chăm nom vừa đủ. Những phiêu bạt thời cuộc chiến tranh chống Pháp là phổ cập với hầu hết đám trẻ lứa tuổi của tôi. Có thể do sớm không có mẹ nên tôi sống hướng nội nhiều hơn, nhưng cũng hoàn toàn có thể tôi đã có bản tính trời sanh như vậy. Nhưng bù vào đó, bố tôi đã cho tôi được hưởng một nền giáo dục khá cơ bản. Từ việc ” ép ” học tiếng Pháp ( bố tôi xuất thân là dân Tây học ), ông dạy tôi bằng cách kể chuyện bằng tiếng Pháp cho tôi nghe. Sau vài lần kể cho tôi thuộc làu, sau đó ông chỉ kể 50%, nửa còn lại tôi kể bằng tiếng Pháp .Ham đọc sách cũng có từ truyền thống lịch sử mái ấm gia đình vì ông nội tôi vốn là nhà báo nên nhà của ông có tủ sách rất lớn. Năm 12 tuổi, tôi lên Thành Phố Hà Nội học trường Đường Chu Văn An. Năm 19 tuổi tôi được chọn đi học ở Nga nhờ lý lịch có bố đi kháng chiến. Tôi đi Liên Xô học từ năm 20 tuổi, đến 30 tuổi thì về nước làm ở phân viện Vật lý. Tại đây tôi hầu hết nghiên cứu và điều tra vật lý triết lý và cũng thân thiện, đụng chạm với triết học .
– Ông chuyên chú vào những công trình khoa học và kiếm sống bằng nghề dịch sách trong những năm mới về nước còn khó khăn. Rồi sau khi về hưu, ông luôn nói về sự giác ngộ khi bàn đến tinh thần khoa học. Đó có phải là lý do ông dịch bộ sách của Jonh Stuart Mill (Bàn về tự do, Chính thể đại diện) và sắp tới là Feynman?
Tôi được đi học vật lý kim chỉ nan tuy không phải do tự mình lựa chọn, nhưng trọn vẹn tương thích với mong ước. Thời kỳ học ĐH, làm luận án tiến sỹ ở ĐH vương quốc Kiev ( Ukraine ) ( 1960 – 1968 ) và sau đó làm cộng tác viên tại viện Vật lý triết lý Kiev ( 1969 ) là thời kỳ mê hồn học tập và thao tác, nhìn cuộc sống toàn màu hồng. Bên cạnh việc học trình độ, tôi ham đọc sách báo, chăm sóc nhiều đến văn học Nga và quốc tế, chăm sóc theo dõi những diễn biến thời sự .Năm 1970 tôi được về thao tác tại phòng Vật lý triết lý thuộc viện Vật lý ( lúc đó mới xây dựng tại TP.HN ) với cảm xúc niềm hạnh phúc. Những năm sau đó tuy không có sự cố gì tác động ảnh hưởng đến đời sống và việc làm, nhưng là một quy trình dài thưởng thức đời sống, suy tư về những thưởng thức của mình và so sánh với những lý tưởng thời đi học, do dự với những câu hỏi cho chính mình về ý nghĩa đời sống .Những năm 80 của thế kỷ trước, cùng với một vài bè bạn trong giới văn chương, tôi tham gia dịch sách báo quốc tế để cải tổ đời sống, đồng thời để được thoả mãn nhu yếu đọc của mình. Vào cuối những năm 90 thế kỷ trước, tôi vô tình tiếp xúc với bộ sách Great Books Of The Western World của Encyclopedia Britanica ở thư viện ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM. Tôi chọn dịch On Liberty ( Bàn về tự do ) của J. S. Mill vì cảm thấy cuốn sách đã giải đáp tuyệt vời mối quan hệ giữa cá thể và xã hội trong khái niệm tự do – một trong những do dự nội tâm của mình. Sau đó tôi dịch tiếp Chính thể đại diện thay mặt cũng của J.S. Mill .Những năm trước khi về hưu ( 2005 ), tôi thấy cần tìm hiểu và khám phá không thiếu ý nghĩa của khoa học vì biết rằng đây là một yếu tố quan trọng cho quốc gia. Làm khoa học ( thực hành thực tế nghiên cứu và điều tra khoa học cụ thể ) và tìm hiểu và khám phá ý nghĩa của tri thức khoa học là hai việc làm khác nhau. Cuốn sách của Feynman Ý nghĩa mọi thứ trên đời là ba bài giảng ngoại khoá cho sinh viên khiến tôi thú vị vì tài sư phạm tuyệt vời của Feynman : nói về những yếu tố phức tạp ( ý nghĩa của khoa học ) rất thâm thúy mà đơn giản và giản dị như không .
– Từ góc độ một nhà khoa học Việt Nam, ông có thể lý giải tại sao cho đến giờ “cộng đồng khoa học” ở nước ta vẫn là một cụm từ xa lạ? Sự cô đơn thường thấy của một con người khoa học là gì, thưa ông?
| Phải chăng nhiều hiện tượng kỳ lạ không an tâm trong xã hội là do quá nhiều người nhiệt huyết muốn tái tạo quốc tế ngoại tại, nhưng lại thiếu săn sóc tâm hồn mình khiến nó bị bỏ hoang phế ? |
Tôi lại thấy cái mà chúng ta thiếu là “giới khoa học” hay còn gọi là “cộng đồng các nhà nghiên cứu khoa học” nếu so với lịch sử phát triển của cộng đồng khoa học phương Tây. Nhưng có lẽ một phần do sai sót từ thế hệ chúng tôi, đã không ý thức về chuyện này, cũng không ai dẫn dắt. Thế hệ của tôi cũng muốn hiến dâng và say mê với khoa học, nhưng câu hỏi đặt ra là: tại sao cũng có nhiều người được gửi đi đào tạo ở các nước mà hiện nay cộng đồng khoa học của chúng ta thực sự chưa mạnh, nếu không nói là có phần tan hoang? Tôi không tin là xét về nhân chủng học thì người phương Tây là chủng tộc văn minh hơn. Mặt khác, ai cũng hiểu cái quan trọng của khoa học chính là việc xây dựng một cộng đồng khoa học để đảm bảo tiềm lực lâu dài. Chỉ có những con người có tính cách đặc biệt, thực sự dấn thân mới đi theo con đường này.
Xem thêm: Chụp Ảnh Sự Kiện
Chúng ta đang rất nhầm lẫn trong việc trả lương bao nhiêu thì mới làm khoa học được. Với tôi có ba đặc trưng quan trọng của cộng đồng khoa học : thứ nhất là tính bất vụ lợi, thứ hai là tính trung thực và thứ ba là biết lắng nghe, phê phán. Tuy nhiên, chính cộng đồng khoa học quốc tế cũng có những bài học kinh nghiệm cay đắng với đạo đức khoa học mà họ theo đuổi. Trước thế chiến thứ hai, những nhà khoa học xa lánh giới chính trị. Nhưng khi thế chiến thứ hai nổ ra, quá hãi hùng trước chủ nghĩa phát xít, họ chấp thuận đồng ý cùng nhà nước Mỹ tạo ra bom nguyên tử. Và hậu quả của nó là nỗi đau đớn sâu xa cho đến giờ, nhắc lại vẫn thấy bị tổn thương vì phản bội giá trị đạo đức mà chính giới khoa học thiết kế xây dựng lên .Ở nước mình, lịch sử vẻ vang rất khác. Sau cuộc chiến tranh, Nhà nước hầu hết đào tạo và giảng dạy những người ra thao tác được ngay, do đó phải tìm được chiêu thức giáo dục ngắn nhất. Điều này xích míc với việc giáo dục nền tảng. Bản thân chúng tôi sinh ra trong một quốc gia không có cái nôi khoa học. Vì vậy mà mãi đến khi về hưu, mới tự đặt câu hỏi cho chính mình : ” Khoa học là gì ? “Trong quy trình chiêm nghiệm đời sống, tôi tự nhận ra mình đã từng hiểu sai nhiều điều. Những hiểu sai của tôi đã không gây ra một hậu quả nghiêm trọng nào cho người khác vì vô tình tôi chưa khi nào có một chút ít quyền lực tối cao nào khả dĩ gây hại cho người khác. Những hiểu sai ấy gây cho mình những do dự nội tâm và khiến mình phải tìm đọc những tác phẩm hay của trái đất để tự khai minh. Khi hiểu ra được một yếu tố gì quan trọng thì có một cảm xúc hân hoan trong lòng và có nhu yếu san sẻ với bạn hữu. Gặp bè bạn hợp chuyện để nói ra những thu nhận mới, khiến mình thấy vừa mê hoặc vừa nâng cao sự hiểu biết qua trao đổi. Phải thú nhận là không phải khi nào cũng tìm được những bè bạn như vậy nên nhiều lúc cũng thấy đơn độc .
– Ngoài những bộ sách mang tính gợi mở ý thức về thân phận con người, bản thân ông những năm tháng qua đã chiêm nghiệm được điều gì ở cuộc sống?
Đến 50 tuổi, sau khi thao tác một thời hạn ở Tây Đức, tôi mới có điều kiện kèm theo để vấn đáp thắc mắc : ” Tôi thao tác này để làm gì ? “. Rồi thấy việc họ đứng độc lập với chính trị như thế nào, tôi lại tự hỏi : ” Tại sao họ có phẩm chất đó mà mình không có ? “. Đây là lúc tôi vừa quan sát quốc tế vừa xử lý được chuyện hết đói của mái ấm gia đình. Trước đó tôi vừa dịch sách, vừa viết báo, vừa đi làm để mua thịt, mua sữa nuôi con. Rồi tôi đọc sách để giải đáp cho mình những do dự nhân sinh là nhu yếu nội tâm. Tôi không có tâm thế hướng ngoại theo nghĩa mong ước làm những chuyện vĩ đại để tạo phúc cho muôn dân ( ngoài việc theo đuổi nghiên cứu và điều tra khoa học vì cho rằng việc làm ấy cần cho dân tộc bản địa ) .
| Tại sao cũng có nhiều người được gửi đi huấn luyện và đào tạo ở những nước mà lúc bấy giờ cộng đồng khoa học của tất cả chúng ta thực sự chưa mạnh, nếu không nói là có phần tan hoang . |
Những ý nghĩ hướng ngoại luôn bị nội tâm tra vấn về ý nghĩa đích thực của chúng với nhiều không tin. Vì vậy nhìn bề ngoài đời sống của tôi nhiều suy tư mà ít hành vi ( bị coi là con người thiếu năng động ), tôi tự cho rằng mình sống sót được trong đời sống nhân sinh đầy khắc nghiệt là nhờ suôn sẻ hay là do ân huệ của Thượng đế, hoặc là nhờ phúc đức được hưởng trong vòng xoay nhân quả đầy huyền bí của tạo hoá …
– Ông nghĩ thế nào về giá trị gia đình trong một xã hội đang rối loạn về các giá trị đạo đức, từ gia đình đến học đường?
Gần đây tôi có chăm sóc đến triết lý Phật giáo do muốn hiểu ý nghĩa của ” tâm an nhàn ” và những yếu tố xung quanh nó. Nhiều khuynh hướng triết học và tôn giáo khẳng định chắc chắn việc làm quan trọng nhất của con người là đổi khác chính mình để hoàn toàn có thể tạo nghiệp lành. Sự đồng quy này đáng quan tâm. Phải chăng nhiều hiện tượng kỳ lạ không an tâm trong xã hội là do quá nhiều người nhiệt huyết muốn tái tạo quốc tế ngoại tại, nhưng lại thiếu săn sóc tâm hồn mình khiến nó bị bỏ hoang phế ?
– Ông có tin vào số mệnh không?
Đó là câu hỏi của tôi ba mươi năm về trước, khi còn là một người trẻ tuổi. Vốn là dân khoa học, tôi vẫn tin vào sự tăng trưởng của quy luật và cả những quy tắc mà con người phải nương vào đấy mà sống. Tuy nhiên, tôi cũng không phủ nhận con người cần có Thượng đế hay có một quốc tế rất linh nào đấy bên cạnh tất cả chúng ta. Chỉ có điều cái tôi chọn là đi tìm những câu vấn đáp để tự giải đáp cho chính mình, và hành trình dài như vậy vẫn chưa kết thúc .
“Ai muốn nhìn nhận đúng đắn thì trước hết phải biết nghi ngờ đúng cách” – biến câu châm ngôn mà ai cũng thừa nhận là đúng ấy của Aristoteles thành thói quen không phải là chuyện dễ. Hoặc người ta không chịu nghi ngờ, hoặc nghi ngờ không đúng cách. Quen biết nhau từ lâu và cùng hợp tác chặt chẽ trong hội đồng khoa học của quỹ Văn hoá Phan Chu Trinh, tôi học được ở GS Nguyễn Văn Trọng đức tính quý báu ấy. Ở ông, luôn thấy có sự thao thức của việc tra vấn và tự tra vấn, về mình, về khoa học, về con đường đi lên của đất nước. Trong cuộc sống xô bồ và hời hợt hiện nay, những con người như thế thật hiếm và quý biết bao!”
” Xuất thân từ một mái ấm gia đình tri thức TP.HN, anh Trọng là một trong rất ít người Việt được giảng dạy về vật lý kim chỉ nan một cách chuyên nghiệp và bài bản và anh cũng hay xớ rớ đến những chuyện không phải của mình. Thật ra anh Trọng là người có ý thức xã hội rất thâm thúy qua những cuốn sách anh dịch, những bài anh viết trên báo chí truyền thông và gần đây chúng tôi cùng nói nhiều đến Phật giáo. Điều chúng tôi san sẻ được chính là ở những buổi gặp gỡ ban sơ, khi cùng nhau ngồi nhâm nhi ly trà sáng và luận về đời sống, cũng có đôi lúc bản thân sự gặp gỡ đã là mê hoặc chứ chẳng cần phải nói điều gì. Tôi suôn sẻ khi có được một người bạn như vậy trong đời ” . |
Source: https://vietartproductions.com
Category: Blog
